بررسی سیر تحول اجتماعی نهادهای فرهنگی و دانشگاهی در اروپا (از سدۀ یازده تا پانزده میلادی)

چگونگی پیدایش و سیر تحول و شکوفایی نهادهای فرهنگی و دانشگاهی در غرب موضوع پیچیده و دشواری است که به‌سختی تن به پژوهش می‌دهد. در این مقاله نخست، با استناد به منابع معتبر، آرای چند مورخ برجستة تاریخ علم و قرون وسطی‌شناس صاحب‌نظر دربارة نحوة پیدایش و تأسیس نهادها و مراکز دانشگاهی بررسی می‌شود و تاریخ نسبتاً دقیقی در خصوص شکل‌گیری آن‌ها به‌دست می‌آید و سپس اجمالاً به رابطۀ استادان با دانشجویان و برنامه و مواد درسی و آموزشی آن‌ها اشاره می‌شود. در همین زمینه به بررسی کشمکش‌ها و جدال‌های فکری و دینی در محیط‌های دانشگاهی پرداخته و از سوی دیگر به مواضع و رفتار ارباب کلیسا در این مورد اشاره می‌شود. سرانجام به آمیزۀ عقلانی و علمی حاصل از این مناقشه‌ها، که در اواخر قرون وسطی دست‌مایة پیشرفت تمدن اروپایی و سپس انقلاب علمی شد، اشاره می‌شود.